قبل از اینکه بخواهیم از تأثیرات استرس بر روان مان صحبت کنیم، بیاییم ببینیم استرس چیست و بعد در مورد تأثیرات آن و راه های درمانش را بررسی کنیم.
استرس چیست؟
استرس پاسخ بدن ما به فشارهایی است که بر آن وارد میشود. بسیاری از اتفاقاتی که در زندگی برای ما رخ میدهند، میتوانند باعث این عامل شوند. معمولاً هم زمانی به وجود میآید که ما چیزی جدید، غیر منتظره یا تهدید آمیز را تجربه میکنیم یا اینکه احساس میکنیم کنترل کمی بر روی اوضاع داریم.
واکنش همه ما به استرس متفاوت است؛ توانایی ما در مقابله با استرس به ژنتیک، اتفاقات دوران کودکی، شخصیت و شرایط اجتماعی و اقتصادی ما بستگی دارد. وقتی ما با استرس مواجه میشویم، بدنمان هورمون های استرس تولید میکند که باعث تحریک ما به مبارزه یا فرار از آن موقعیت میشوند و در نتیجه سیستم ایمنی بدنمان فعال میگردد. از این رو ما میتوانیم سریعاً به موقعیت های خطرناک واکنش نشان دهیم.
گاهی اوقات احساس استرس مفید است و به ما کمک میکند که بر ترس یا درد خود غلبه کنیم. در ضمن معمولاً هورمون های استرس پس از پایان یافتن موقعیت استرسزا دوباره به حالت عادی برمیگردند و هیچ اثری از آنها باقی نمیماند. اما استرس زیاد، تأثیرات منفی روی ما میگذارد، زیرا دائماً ما را وادار به مبارزه یا فرار میکند و بعد از مدتی ما را از پای درمیآورد.
علائم و نشانه های استرس:
۱) نگرانی:
ما انسان ها توانایی پیش بینی کردن داریم و می توانیم برای پیش بینی های خود برنامه ریزی کنیم. این امر باعث می شود اتفاقاتی که در گذشته رخ داده است را به حال و آینده نیز مرتبط کنیم. همین امر نیز باعث میشود احساس نگرانی داشته باشیم. نگرانی در حقیقت همان جنبه ادراکی اضطراب است که در ذهن و به شکل افکار مکرر روی می دهد. این تکرار افکار تمرکز بر روی انجام صحیح کارها را دچار مشکل میکند.
۲) احساس ترس:
ترس از ارتفاع یا ترس از حیوانات نشانه هایی از هراس هستند. اگر شدید باشد می تواند در زندگی عادی اختلال ایجاد کند و مانع انجام بسیاری از کارها در فعالیتهای روزمره شود. برخی از ترس ها عبارتند از: ترس از حیوانات یا حشرات، ترس از رویدادهای طبیعی مثل زلزله، سیل، طوفان، ترس از قرار گرفتن در جاهای مرتفع، شرایط خاص مثل هواپیما و آسانسور، ترس از تنها بودن در خانه و ترس از خون، تزریق و آسیب.
۳) مشکل تمرکز:
نگرانی مداوم در زمینه زندگی باعث می شود که تمرکز بر روی یک مسئله سخت شود. بسیاری از انسان ها از مشکل نداشتن تمرکز و احساس بی قراری و ناآرامی مکرر رنج می برند. چرا که این مشکل زندگی روزمره آنها را تحت تاثیر قرار میدهد و می تواند در محیط کاری و آموزشی آن ها را با مشکلات مختلفی مواجه کند.
۴) بی قراری:
هر فردی در طول زندگی خود ممکن است دچار احساس بی قراری و ناآرامی شود. اما افراد مبتلا به مشکل اضطراب بیشتر از دیگران در معرض این حالت قرار میگیرند. احساس دیگران در برخی موقعیت ها تا حدی طبیعی است اما اگر علائم اضطراب و بیقراری آنقدر زیاد شوند که فرد نتواند عملکرد عادی خود را حفظ کند حتماً باید به یک متخصص روانشناس مراجعه کند.
۵) اختلالات خواب نشانه استرس:
استرس و اضطراب اغلب بر میزان و کیفیت خواب تاثیر منفی می گذارند. اختلالات خواب مانند بیدار شدن در نیمه شب، کابوس های شبانه و… از نشانه های استرس و اضطراب هستند. برای درمان اختلالات خواب که ناشی از استرس و اضطراب هستند باید به پزشک متخصص مراجعه کرد. زیرا تحقیقات انجام شده نشان میدهد در بسیاری از مواقع، زمانی که استرس و اضطراب درمان شوند، مشکلات بی خوابی یا اختلالات خواب نیز بهبود مییابند.
۶) خستگی:
خستگی دلایل بسیاری می تواند داشته باشد. به عنوان مثال خستگی میتواند ناشی از انجام کارهای سخت، مطالعه سخت یا علائم افسردگی و دیگر شرایط پزشکی باشد.
چنانچه خستگی ناشی از وسواس یا نگرانی و ترس باشد می توان آن را نشانه استرس دانست. استرس زیاد می تواند تاثیری منفی بر روی سطوح انرژی بدن داشته باشد. زیرا بسیاری از هورمون های کلیدی بدن با توجه به سطح استرس دچار عدم تعادل می شوند. بر همین اساس نیز گفته میشود که سطوح بالای استرس و علائم خستگی ارتباط نزدیکی با هم دارند.
دیگر نشانه ها:
- خشکی دهان
- سرخ شدن
- سرگیجه
- افزایش ضربان قلب
- لرزش دستها
- عرق کردن کف دست
- رنگ پریدگی
- احساس درد در قفسه سینه
- ساییدن دندان ها به هم
مشکلاتی که استرس ایجاد می کند:
سردرد:
سردرد یکی از علایم مهمّ و شایع تأثیرات استرس شدید است. سردرد ناشی از استرس به “سردرد تنشی” معروف است و به صورت یک باند یا پارچه که به دور سر پیچیده شده و فشار داده می شود ، احساس می گردد. این نوع از سردرد به ویژه در ساعات عصر و شب تشدید می شود و در برخی از موارد با احساس تهوع هم همراه است.
اگر شما سردرد های مکرّر و فشارنده دارید ، یکی از علل آن می تواند استرس زیاد باشد.
عفونت های مداوم:
از تأثیرات استرس بر بدن ، عفونت های مکرر است. در حالت عادی مابین میزان استرس بدن و سطح سیستم ایمنی بدن ، رابطه معکوس وجود دارد. به این معنی که سلول ها و هورمون های عامل ایمنی بدن در افرادی که استرس های شدید یا طولانی مدّت دارند ، کاهش پیدا می کند. به همین دلیل این افراد استعداد زیادی برای ابتلا به بیماریهای عفونی و به ویژه سرماخوردگی و آنفلوانزای فصلی دارند. لذا اگر شما فردی با استرس های زیاد هستید ، استعداد بیشتری برای ابتلا به عفونت دارید.
مشکلات خواب:
یکی دیگر از تأثیرات استرس بر بدن ، مشکلات خواب است. افراد استرسی خواب خوبی ندارند. به این صورت که این افراد به صورت مکرر از خواب بیدار می شوند و در صورت بیدار شدن ، مجدّداً نمی توانند بخوابند.
هم چنین کیفیت خواب در افرادی که استرس های مهم تجربه می کنند هم مختل می شود. این افراد دوره های خواب عمیق و آرامش بخش را تجربه نمی کنند. لذا این افراد حتی اگر ساعات خواب کافی هم داشته باشند ، در طول روز خسته و کسل هستند.
ناتوانی جنسی:
استرس یکی از دلایل اصلی “ناتوانی جنسی” است. استرس به چند طریق با مشکلات جنسی و روابط زناشویی در ارتباط است. افراد با استرس مداوم یا شدید از نظر روانی دچار کاهش میل جنسی می شوند و تمایلی برای برقراری این رابطه نخواهند داشت. فعالیت جنسی ارتباط زیادی با سیستم عصبی و هورمونی بدن دارد ، مواردی که در افراد پر استرس به هم خورده است. لذا این افراد به صورت مکرر دچار بیماریهایی از قبیل نبود میل جنسی و “عدم نعوظ” می شوند.
چاقی و افزایش وزن: پرخوری عصبی از دیگر تأثیرات استرس بر بدن ماست.
بیماری قلبی عروقی: فشارخون بالا، بیماری قلبی، حملات قلبی، سکته مغزی و ریتم غیرطبیعی قلب
اختلال در دستگاه گوارش: ورم معده، تحریکپذیری روده بزرگ، رفلاکس اسید معده و کولیت روده
بروز مشکلات پوستی: آکنه، اگزما، ریزش مو و پسوریازیس
اختلالات جنسی: کاهش سطح میل جنسی در زنان و مردان و بروز اختلال در نعوظ و ارگاسم
اختلال در قاعدگی: عقب افتادن پریود و یا نامنظم شدن پریود
تأثیرات استرس بر روان:
۱- استرس باعث افزایش بیماریهای روانی می شود:
براساس تحقیقات انجام شده، از تأثیرات استرس این است که باعث ایجاد تغییراتی در مغز میشود که فرد مورد نظر را به شخصی مستعد در اختلالات خلقی و اضطرابی تبدیل میکند. همچنین ممکن است به مرور باعث بروز اختلالات روانی و عاطفی شود. طبق آزمایشات انجام شده توسط محققان؛ در طی بروز فرآیند استرس، تولید سلول های میلین و نورونهای مغزی با یکدیگر مطابقتی ندارد و تعداد کم نورونها باعث بروز بیماری های روانی در فرد میشود
۲- استرس باعث تغییر ساختار مغز می شود:
از تأثیرات استرس در هر فردی، منجر به تغییرات طولانی مدت در ساختار و عملکرد مغز او شود. مغز همه ما از نورونها و سلولهای پشتیبانی تشکیل شده که به ماده خاکستری معروف هستند و وظیفه تفکر، تصمیمگیری و حل مسئله در مغز را بر عهده دارند. همچنین در مغز، بخش دیگری به نام ماده سفید وجود دارد که برای انتقال اطلاعات به سایر مناطق مغز ایجاد شده است. همانطور که در بخش بالا هم بیان کردیم بروز استرس باعث تولید بیش از حد میلین میشود که این اتفاق منجر به بروز تغییرات پایدار در ساختار مغز ما میشود. همچنین جالب است بدانید براساس معاینات پزشکان و محققان، افرادی که از اختلال استرس پس از سانحه، رنج میبرند دارای ناهنجاریهای مغزی از جمله عدم تعادل در ماده خاکستری و سفید هستند.
در واقع باید بگوییم همه استرسها به یک شکل بر مغز و شبکههای عصبی تأثیر نمیگذارند. برخی استرسها در دسته خوبی قرار دارند؛ چرا که به شما کمک میکنند تا در مواجهه با چالشها عملکرد خوبی داشته باشید و به خوبی ارتباط برقرار کنید. از سوی دیگر، برخی استرسها در دستهبندی قرار دارند؛ چرا که منجر به ایجاد مجموعهای از مشکلات میشوند.
۳- استرس سلولهای مغز را از بین میبرد:
براساس تحقیقات انجام شده، از تأثیرات استرس میتواند نورون های جدید بخش هیپوکامپ مغز را از بین ببرد. هیپوکامپ یکی از مناطق مغز است که به شدت با حافظه، احساسات و یادگیری افراد مرتبط است و یکی از دو ناحیهای است که در آن نوروژنز یا تشکیل سلولهای جدید مغز در طول زندگی هر فرد، در آن اتفاق میافتد. پس باید بدانید که استرس سلولهای مغز را به مرور زمان از بین خواهد برد.
۴- استرس مغز را کوچک میکند:
از تأثیرات استرس در هر فردی میتواند منجر به کوچک شدن مناطقی از مغز شود که با تنظیم احساسات، متابولیسم و حافظه مرتبط است. اغلب پیامدهای منفی و اتفاقات تغییر دهنده مانند بلایای طبیعی، تصادف رانندگی و مرگ یکی از عزیزان باعث بروز استرس شدید و ناگهانی در هر فردی میشود که این اتفاقات در دسته استرس های روزمره قرار دارند. تمامی ما با این نوع از استرسها بصورت روزانه مواجه هستیم و گذشت زمان، میتواند باعث بروز طیف گسترده ای از اختلالات روانی در وجود ما شود. در واقع قرار گرفتن در معرض استرس، منجر به کوچک شدن ماده خاکستری جلوی مغز میشود که این بخش مربوط به قسمت خود کنترلی و احساسات هر فرد است. پس با تغییر سایز ماده خاکستری مغز، عملا بروز دو ویژگی خود کنترلی و احساسات به خطر میافتد.
در واقع انواع مختلف تأثیرات استرس به شیوههای مختلف بر مغز افراد اثر می گذارد. برای مثال رویدادهای استرس زایی چون از دست دادن شغل و تصادف رانندگی بر آگاهی عاطفی و رویدادهای آسیب زا مانند مرگ یکی از عزیزان و بیماری جدی بر مراکز خلقی اثر میگذارد. پس نتیجه میگیریم انباشته شدن رویدادهای استرس زا در زندگی، ممکن است مقابله با استرس روزهای آینده را برای افراد چالشبرانگیزتر کند، به ویژه اگر اتفاقات سخت بعدی نیاز به کنترل شدید و تنظیم احساسات داشته باشد.
۵- استرس به حافظه آسیب میرساند:
از دیگر تأثیرات استرس ، آسیب به حافظه است. اگر تا به حال سعی کرده باشید که جزئیات یک رویداد استرس زا را به خاطر بسپارید، احتمالاً میدانید که گاهی اوقات استرس باعث میشود که یادآوری رویدادها برایتان دشوار شود. حتی استرس نسبتا جزئی نیز میتواند بصورت فوری بر حافظه فرد تاثیر بگذارد.
براساس مطالعات صورت گرفته، استرس باعث ایجاد تأثیر منفی بر حافظه میشود و توانایی به خاطر آوردن اطلاعات را در فرد کاهش میدهد. تأثیر کلی استرس بر حافظه، به تعدادی متغیر بستگی دارد که یکی از آنها، زمانبندی است. تحقیقات نشان میدهد زمانی که استرس بلافاصله پیش از یادگیری اتفاق میافتد، شاید عجیب باشد؛ اما می توان حافظه را با کمک این حس درونی به سرعت تقویت کرد
راه های درمان استرس:
تأثیر ورزش و رژیم غذایی بر استرس و اضطراب:
خیلی مهم است که یک رژیم غذایی سالم و متعادل را دنبال کنید و حتماً غذاهایی که سبب تحریک استرس میشوند را از برنامه غذایی خود حذف کنید. برخی از غذاها مانند غذاهای خیلی شیرین و نوشیدنیها مانند قهوه و چای در تشدید آن مؤثر هستند.
ورزش به شما کمک میکند که تنش های ایجاد شده ناشی را کاهش دهید و ضمن آن به تناسب اندام و اعتماد به نفس بیشتر دست پیدا کنید. ورزش کردن بهنوبه خود قدرت بدن جهت مقابله با تنش را افزایش میدهد و به جلوگیری از آسیبی که استرس طولانی میتواند به سلامتی ما وارد کند، کمک میکند. شما باید در هفته حداقل سه روز ورزش کنید تا بیشترین فایده از انجام آن نصیبتان شود. چنانچه تاکنون ورزش نکردید و یا اینکه به ندرت فعالیت های ورزشی را در زندگی خود دارید، پیش از شروع یک برنامه ورزشی موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
مشاوره و کنترل استرس:
بحث در مورد نگرانیها با یک فرد که بیطرف است، میتواند به شما در شناخت عوامل تأثیرات استرس زا و تصمیمگیری در مورد استراتژی مقابله با آنها کمک کند. این فردی که برای مشاوره انتخاب میکنید، میتواند یکی از اعضای خانواده، یک دوست یا درمانگر حرفهای باشد. در بیشتر موارد بحث در مورد یک نگرانی، اضطراب یا استرس برای کاهش تنش ناشی از عامل آن کفایت میکند. یادتان باشد که کمک گرفتن ضعف نیست و ممکن است برای هر فردی در زندگی بارها پیش بیاید.
به اندازه کافی خوابیدن:
کمبود خواب میتواند تاثیر زیادی بر سطح اضطراب شما داشته باشد. کمبود خواب با اختلالات اضطرابی بسیار رایج و همچنین نگرانی بیش از حد رابطه مستقیم دارد. با بیخوابی و یا کم خوابی هورمن استرس، کورتیزول در بدن شما میتواند سر به فلک بکشد که همین امر میتواند موجب ایجاد حملات اضطرابی عمومی شود. علاوه بر این هورمن، درون مغز هر فردی آمیگدال وجود دارد که دقیقاً مرکز عاطفی مغز است و نقش مهمی را در هنگام خواب بازی میکند. بنابراین هنگامی که فرد دچار بیخوابی و یا کمخوابی میشود و برنامه منظمی برای خواب خود ندارد، این هورمن بهم ریخته و در نتیجه فرد به بیثباتی عاطفی دچار خواهد شد که در پی این اتفاق پاسخ به محرکها و عوامل منفی در ذهن بیشتر و اضطراب تشدید پیدا خواهد کرد. پس خواب کافی یکی از روشهای به نسبت سادهایست که اضطراب را کمتر خواهد کرد.
منبع اصلی استرس را بیابید:
در ابتدا باید منبع اصلی که به شما استرس وارد میکند را بیابید. معمولا برای کنترل، مدیریت و کاهش استرس باید عوامل اصلی آن را پیدا کنیم که این امر کار سادهای نیست، دلیل اصلی و عمده استرس ممکن است بخاطر تغییر شغل، طلاق، نقل مکان و غیره باشد.
ابتدا باید رفتار و احساسات خود را بررسی کنید. برای مثال پس از بررسی ممکن است متوجه شویم که دلیل استرس شغل ما است.
پرهیز، پذیرش، تطبیق یا تغییر:
بسیاری از عوامل تأثیرات استرس برای افراد را میتوان پیش بینی کرد. برای مثال مصاحبه کاری با مدیر یک شرکت موجب میشود تا فرد استرس داشته باشد، هنگامیکه پیش از ایجاد استرس یا در زمان استرس از عوامل بروز آن مطلع باشیم میتوانیم نسبت به از بین بردن استرس بیهوده عمل کنیم. در این صورت چهار مورد پرهیز، پذیرش، تطبیق و تغییر به کمک شما میآیند.
برقراری معاشرت و ارتباطات مفید:
زمانی که اوقات فراغت خود را با افراد دیگر میگذرانید احساس امنیت و درک متقابل در انسان زنده میشود، تعاملات رودررو با افراد سبب ترشح و آزاد شدن هورمون خواهد شد که این امر به صورت کلی با واکنش بدن هنگام استرس در تضاد است.
معاشرت با اقوام و دوستان به فرد حس مهم بودن منتقل میکند، هرچند از دیگران منظور همان افراد دلسوز و مهربان هستند که قادرند تا حرفها و استرس شما را کم کنند.
تغییر نگرش برای کاهش استرس:
فردی با نام vaRozman میگوید به 30 ثانیه زمان نیاز دارید تا ریتم قلب خود را از حالت استرس به حالت آرام و ریلکس تغییر دهید.
برای این امر میتوانید ذهن و قلب خود را به افکار مثبت معطوف کنید. هرکاری که به شما احساس بسیار خوبی میدهد را بکار گیرید.
ما را در اینستاگرام دنبال کنید تا هر روز با مطالب مهم، زندگی تان را بهبود دهید.