آشنایی با طرحواره های ناسازگار 18 گانه و طرحواره درمانی
Familiarity with 18 incompatible schemas and schema therapy
به زبان ساده، « طرحواره ها » را می‌توان « تله های زندگی » نامید. تله‌های زندگی، الگوهای خودباخته‌ای از افکار، احساسات و رفتارها هستند که در جایی از زندگی ما را گیر می‌اندازند. آیا همه‌ی ما طرحواره داریم؟ بله، دلیل آن را در ادامه بخوانید و بیشتر با طرحواره ها آشنا شوید:
تعریف مختصر از طرحواره
هیچ یک از ما بدون آسیب از دوران کودکی خارج نمی‌شویم. هر چقدر هم والدین ما تلاش کنند، باز هیچ یک از آنها هرگز به اوج کمال نرسیده‌اند تا بتوانند ما را بدون نقص تربیت کنند.
همه ما در زندگی خود ضربه روحی را تجربه کرده‌ایم، چه باور کنید چه نه، همه‌ی ما در مقطعی نیازهایمان نادیده گرفته شده و یا تروما و اتفاقات وحشتناکی در زندگی تجربه کرده‌ایم.
در نهایت صادقانه بگویم که متأسفانه طرحواره ها به راحتی قابل توسعه و اجتناب ناپذیر هستند، اما خوشبختانه اکنون به کمک روانشناسان ، قابل شناسایی و درمان هستند.
وقتی ما نوزاد هستیم ذهنی خالی داریم و نمی‌دانیم ارتباط با دیگران چگونه است.اولین تجربیات ما در زمینه تعامل با دیگران باعث ایجاد طرحی در درون ما می‌شود و در مواقعی که به تعارض بخوریم یا با چه چیزی مواجه می‌شویم، نمایان می‌شود.
معمولاً این تعاملات ابتدایی، با والدین صورت می‌گیرد. برای مثال بین والدین مدام حرف از طلاق و جدایی می‌شود و همه تعارضات به این اتفاق ختم می‌شود و این نتیجه را در بر دارد که شما در مواجهه با هر تعارض دچار ترس بشوید. به این الگوی ذهنی طرحواره می‌گوییم.
آیا طرحواره ها قابل تشخیص‌اند؟
بله! تست طرحواره یانگ در سال 1998 توسط جفری یانگ برای یافتن طرحواره‌های ناسازگار اولیه اشخاص، پایه گذاری و طراحی شد. نسخه‌های متعددی از این تست وجود دارد.
توجه داشته باشید که این تست تنها وجود مشکل در هر یک از طرحواره‌های 18 گانه را به شما نشان می‌دهد و تحلیل دقیق‌تر و واکاوی آن نیاز به بررسی توسط یک متخصص روانشناس و طرحواره درمانگر دارد.
عملکرد طرحواره ها در زندگی به زبان ساده:
طرحواره‌ها یک سری پیش فرض درست می‌کنند که رفتار افراد طبق آن فرضیات شکل می‌گیرد. این طرحواره‌ها تبدیل به الگوهای ذهنی می‌شوند و ما با آن الگوها با دیگران ارتباط برقرار می‌کنیم.
طرحواره درمانی چگونه انجام می‌شود؟
طرحواره درمانی رویکردی درمانی در روانشناسی است که توسط جفری یانگ پایه‌گذاری شده است. درمان کردن طرحواره از طریق کاهش دادن شدت خاطرات هیجانی به وجود آورنده‌ی طرحواره و کاهش دادن شدت حساسیت بدنی و فیزیکی و تغییر الگوهای شناختی مرتبط با طرحواره است.
جایگزین کردن سبک‌های مقابله‌ای ناسازگار با الگوهای رفتار سازگارانه کاریست که طرحواره درمانگر انجام می‌دهد. تکنیک‌هایی که در طرحواره درمانی استفاده می‌شوند شامل:
- بازسازی تصویر ذهنی
- روایت درمانی
- گفتگو با صندلی خالی و… است.
مطالعات زیادی در مورد اثربخشی طرحواره درمانی انجام شده که همواره نشان دهنده‌ی اثرات مفید آن بوده است.
- شاید برایتان مفید باشد: مشاوره توسعه فردی برای غلبه بر مقاومت در مقابل تغییر در زندگی فردی و سازمانی
- مقالات مرتبط: روانشناسی اختلال شخصیتی
معرفی انواع طرحواره در روانشناسی
1. طرحواره رهاشدگی:
شخصی که این طرحواره را دارد به طور ناخودآگاه منتظر است که عزیزان خود را از دست بدهد.فکر می‌کند دیگران در دسترس او نیستند و نمی‌توان خیلی به آنها تکیه کرد.
او باور دارد که طرف مقابلش او را رها می‌کند و یا از بین می‌رود و نهایتاً خودش تنها می‌ماند.بنابراین یا سمت افراد دور از دسترس می‌رود و با به خاطر ترس از دست دادن آدم‌ها با آنها وارد رابطه‌ای صمیمی نمی‌شود و یا برای نگه داشتن دیگران آنها را بسیار کنترل می‌کند.
2. طرحواره محرومیت هیجانی:
کسی که این طرحواره را دارد همه یا یکی از مشکلات زیر را دارد:
- الف- کمبود محبت
- ب- عدم همدلی: احساس می‌کند کسی او را درک نمی‌کند.
- ج- محرومیت از حمایت: احساس می‌کند کسی وجود ندارد که بتواند به او تکیه کند.
3. طرحواره بی‌اعتمادی:
از انواع دیگر طرحواره ها طرحواره بی‌اعتمادی است. وقتی دچار طرحواره بی‌اعتمادی یا تله‌ی بی‌اعتمادی باشید، فکر می‌کنید همه برای شما نقشه کشیده‌اند. به کسی اعتماد نمی‌کنید ولی اما ناخودآگاه سراغ افراد غیرقابل اعتماد می‌روید.
4. طرحواره شرم و نقص:
این افراد احساس می‌کنند ارزشمند نیستند و به درد جامعه نمی‌خورند. آنها نسبت به انتقاد بسیار حساس هستند. معمولا خود را با دیگران خیلی مقایسه می‌کنند و فکر می‌کنند عیب‌های درونی دارند.
5. طرحواره انزوای اجتماعی:
این افراد فکر می‌کنند به جامعه تعلق ندارند و وصله‌ی ناجور جامعه هستند. در روابط عاطفی و یا دوستی ممکن است به صورت زیر باشند:
- در گروه‌ها مشارکت نمی‌کنند (تسلیم)
- از جمع‌ها دوری می‌کنند (فرار)
- برای ملحق شدن به گروه نقش بازی می‌کند ولی در اصل احساس تعلق به آن نمی‌کند (جبران افراطی)
6. طرحواره وابستگی:
چنین افرادی نمی‌توانند مسئولیت‌های روزمره‌ی خود را انجام دهند و به شدت دنبال این هستند که کسی آنها را راهنمایی کند و یا کمک کند که کارهایشان را انجام دهند.
در روابط عاطفی و دوستی به صورت زیر هستند:
- دنبال همسر و یا دوستان بسیار کمک‌کننده هستند (تسلیم)
- تصمیمات را به عقب می‌اندازند و مسئولیت مهمی در زندگی بر عهده نمی‌گیرند (فرار)
- با این که نیاز به دیگران دارند ولی بسیار وانمود می‌کنند که به کسی نیاز ندراند (جبران افراطی)
- مطالب مرتبط: مقالات روانشناسی خانواده موفق | مقالات روانشناسی فردی | مقالات روانشناسی افکار منفی
- خدمات مرتبط: مشاوره روانشناسی آنلاین و تلفنی با بهترین دکتر روانشناس زن در تهران | مشاوره توسعه فردی آنلاین و حضوری با روانشناس توسعه فردی | دکتر روانشناس زهره واثقی | مشاور و متخصص روانشناسی خانواده و زوج درمانگر
7. طرحواره آسیب پذیری:
این افراد معمولا فکر می‌کنند که قرار است اتفاق وحشتناکی برایشان بیفتد.
8. طرحواره خویشتن تحول نیافته:
این افراد احساس می‌کنند که وجودشان در دیگران ادغام شده است و بدون دیگران (مثلا والدین و یا یک شخص دیگر) هیچ هویت جداگانه‌ای ندارند.
9. طرحواره شکست:
این افراد باور دارند که شکست خورده هستند و احساس بی‌کفایتی می‌کنند.
10. طرحواره استحقاق:
این افراد فکر می‌کنند همیشه حق با خودشان است. هر وقت چیزی می‌خواهند باید دیگران هر طوری که شده فراهم کنند در غیر این صورت قهر می‌کنند و یا عصبانی می‌شوند. این افراد برتری جو هستند و توجهی به خواسته‌های دیگران ندارند.
11. طرحواره خویشتن‌داری ناکافی:
چنین افرادی نمی‌توانند بر احساسات خود مدیریت داشته باشند و ممکن است کارهایی انجام دهند که به خود و یا دیگران آسیب برسانند، همچنین این‌ها تحمل ناکامی را ندارند و زمانی که چیزی را می‌خواهند اگر مشکلی پیش بیاید بسیار آشفته می‌شوند و یا آن هدف را زود رها می‌کنند.
12. طرحواره ایثارگری افراطی:
این افراد نیازهای خود و خانواده‌اشان را فدای دوستان و اطرافیان می‌کنند و وقتی کسی چیزی را از آنها بخواهد نمی‌توانند نه بگویند، به همین خاطر علی‌رغم میل باطنی و با خشم درونی معمولاً دنبال انجام کارهای بقیه هستند و خودشان هم احساس می‌کنند که قربانی شده‌اند.
13. طرحواره جلب توجه:
- یکی دیگر از انواع طرحواره ها جلب توجه است. افرادی که این طرحواره را دارند به صورت زیر عمل می‌کنند:
برای هر کاری که انجام می‌دهند در پی جلب توجه دیگران هستند و اگر طرف مقابل توجه نکند بسیار اذیت می‌شوند (تسلیم) - ممکن است وقتی می‌بینند کسی مورد توجه است خیلی نسبت به او حسادت کنند و از او دوری کنند (فرار)
- یا وقتی کسی کار مورد پسندی انجام می‌دهد به شکل نامناسبی او را بی‌ارزش جلوه می‌دهند (جبران افراطی)
14. طرحواره منفی گرایی:
این افراد عادت دارند از کوچک‌ترین حوادث، بزرگترین فاجعه‌ها را بسازند.
15. طرحواره بازداری هیجانی:
چنین افرادی خشم، ناراحتی و غم خود را نشان نمی‌دهند، چون می‌ترسند که طرد شوند و یا دیگران را ناراحت کنند. چنین افرادی حتی ممکن است خوشحالی خود را هم نشان ندهند
هیچکس قفلی رو بدون کلید نمی‌سازه
اگر قفلی در زندگیت می‌بینی
شک نکن اون قفل کلیدی هم داره
کلید قفل‌های زندگی تلاش و توکل و امیده
16. طرحواره ملاک های سختگیرانه:
این افراد نسبت به خود بسیار سخت‌گیر هستند و همیشه منتظرند تا هدف‌های بزرگ خود را به دست بیاورند و بعد تفریح کنند. این‌ها از خود رضایتی ندارند و فکر می‌کنند هر کاری را باید به نحو احسن انجام دهند، در غیر این صورت بی‌ارزش هستند.
17. طرحواره اطاعت:
طرحواره اطاعت ما را در معرض ترس یا اضطراب از تحقیر، طرد یا تلافی کردن توسط دیگران قرار می‌دهد. این اضطراب ما را از ابراز وجود، تعیین مرزهای شخصی و برخورد با تعارضات باز می‌دارد.
طرحواره اطاعت از ما انسان مطیع و منفعل می‌سازد. افرادی دارای این طرحواره، ناخودآگاه در تله‌ی افراد سلطه‌گر، خودخواه و کنترل‌گر قرار می‌گیرند.
18. طرحواره تنبیه
این طرحواره باعث می‌شود که افراد انتظار بیش از حد داشته باشند که افراد اجازه‌ی اشتباه ندارند و باید به خاطر اشتباهات خود مجازات شوند و شدیدترین حالت این انتظار را از خودشان دارند پس این میل به تنبیه به خودشان نیز وارد می‌شود.
افرادی که طرحواره تنبیه دارند، کینه‌ای می‌شوند و بخشش دیگران حتی خودشان را بسیار دشوار می‌دانند. این افراد در بهترین حالت مدام در حال سرزنش خود و دیگران هستند و در بدترین حالت در صورت ارتکاب خطا، به خودزنی، خودکشی و تنبیه فیزیکی دیگران روی می‌آورند.
سخن آخر:
در این مرحله، احتمالاً از خود می‌پرسید: من کدام طرحواره را دارم؟ پاسخ به این سؤال به صورت تخصصی توسط روانشناس طرحواره درمانگر داده می‌شود، زیرا تله‌های زندگی و چگونگی تجلی طرحواره ها در زندگی شما می‌تواند بسیار پیچیده باشد و بسته به هر فرد بسیار شخصی خواهد بود و یک نسخه‌پیچی کلی ندارد.
به همین دلیل است که نیاز به بررسی و بحث در فضای امن اتاق مشاوره دارد. شما را به نحو خلاصه و آسان با طرحواره ها آشنا کردیم اما برای اطلاعات بیشتر درباره‌ی ذهن و روان خودتان، مراجعه به یک طرحواره درمانگر حاذق، یک شروع بسیار مفید است تا گفتگو در مورد روش‌های کنترل و درمان را آغاز کنید.
به خانه بر می گردیم 
